RURMISTRZ W ŚREDNIOWIECZNYM MIEŚCIE
Pierwsi mieszkańcy Opola czerpali wodę bezpośrednio z Odry. Kiedy ludności zaczęło w mieście przybywać, konieczne okazało się opracowanie bardziej złożonego systemu zaopatrywania w wodę – i tak, pod koniec XIV wieku, rozpoczęła się historia funkcjonowania pierwszych opolskich sieci wodociągowych.
Ten średniowieczny system wykonany był z drewnianych rur, które doprowadzały wodę z Odry do prywatnych i publicznych zbiorników. Źródła historyczne wskazują, że już w 1369 r. nad systemem miejskich wodociągowym nadzór sprawował Waserführer, czyli Rurmistrz. Zaś za korzystanie z wody ze zbiorników pobierano od mieszkańców opłaty. Ponadto, na terenie miasta znajdowały się wówczas studnie wiercone, zlokalizowane w okolicach rynku mięsnego i na terenie klasztoru Dominikanów.
Uruchomiono również łaźnię miejską, która mieściła się na prawym brzegu Odry. Ścieki z budynków mieszkalnych oraz z warsztatów rzemieślniczych odprowadzane były do rynsztoków drewnianych, które przebiegały środkiem ulic.
Fragment średniowiecznej drewnianej rury.
DYNAMICZNE ZMIANY XIX WIEKU
Drewniany system wodociągowy nie przystawał już do standardów miasta XIX wieku. Mniej więcej od 1816 roku, kiedy to Opole zostało siedzibą Władz Rejencji i zaczęło rozrastać się przestrzennie, jego mieszkańców ciągle przybywało. To wymusiło rozbudowę infrastruktury komunalnej. Jednocześnie spowodowało wzrost wydatków na ten cel – do tego stopnia, że corocznie miasto przeznaczało na nie 1/3 swoich dochodów.
Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej w tym okresie spowodowała konieczność wybudowania nowych zbiorników wody. Nowe, marmurowe zbiorniki wybudowano w 1833–1834 roku. Dwa z nich umieszczono na Rynku, trzeci w rejonie Kościoła św. Krzyża. W kolejnych latach wybudowano czwarty zbiornik wody. W tym okresie powstała również w Śródmieściu nowa, aż 37 metrowa studnia wiercona.
Zakład wodociągowy pod koniec XIX wieku.
W 1872 roku w Opolu mieszkało już niemal 12 tysięcy osób. Władze miejskie musiały więc zapewnić stałe dostawy wody dużej liczbie odbiorców. By podołać temu zadaniu w sposób nowoczesny i jednocześnie efektywny, powołano do życia zakład wodociągowy, którego celem miało być zaopatrywanie rejencji opolskiej w wodę pitną.
W 1888 r. rada miejska zaciągnęła kredyty bankowe, dzięki którym mogła rozpocząć budowę nowoczesnej sieci wodociągowej w mieście. Sieć ta wykonana została z rur żeliwnych ,które umieszczone były pod ziemią. W tym też okresie rozpoczęto budowę nowej wieży ciśnień, budowa ta zakończona została w 1896 r.
W tym dynamicznym dla rozwoju miasta okresie, do sieci wodociągowej przyłączono 222 budynki znajdujące się w starym mieście, 21 na Pasiece i 2 na Zakrzowie. Z zachowanych dokumentów wynika, że do I wojny światowej 95% budynków w mieście przyłączonych było do sieci wodociągowej a zakład wodociągów dostarczał 650 tys. m3 wody. Szacowano wówczas, że zużycie wody na jednego mieszkańca wynosiło ok. 52 litry. Ciekawostką może być budowa nowoczesnej łaźni miejskiej przy obecnej ulicy Reymonta (rok 1892), budynek ten istnieje do dziś.
OCZYSZCZALNIA ŚCIEKÓW
Jednak cały XIX wiek to czas, w którym władze miasta nie zdołały uporać się z problemem odprowadzenia ścieków. Ścieki płynęły w otwartych kanałach a to było m.in. przyczyną nieprzyjemnego zapachu odczuwalnego w mieście. Ponadto, odprowadzanie powierzchniowo ścieków przyczyniało się do ich przedostawania się do studni i powodowało zanieczyszczenie wód pitnych. Narastający problem związany ze ściekami, zmusił miasto do wybudowania w 1908 r. oczyszczalni ścieków przy ul. Bończyka.
Oczyszczalnia ścieków przy ul. Bończyka.
Nowo wybudowana oczyszczalnia ścieków była obiektem typu mechanicznego, którego technologia oczyszczania oparta była na kratowni zbierającej zanieczyszczenia i osady grubsze, piaskowniku, którego zadaniem było wyłapywanie piasku oraz na osadnikach z których osad pompowano na poletka osadowe.
Wydajność tej nowej oczyszczalni wynosiła 15 tys. m3, następowała w niej ok. 30% redukcja zanieczyszczeń a pozostałe ścieki odprowadzano do bezpośrednio do Odry. Jednak nie z wszystkich dzielnic ścieki mogły być odprowadzane grawitacyjnie do oczyszczalni, problem ten dotyczył dzielnic Zaodrza i Pasieki. Dzielnice te znajdowały się znacznie niżej od rynku. Dla sprowadzenia ścieków z tego rejonu zastosowano dodatkowe przepompownie ścieków, oddzielając ścieki sanitarne od deszczowych. Rok 1910 był rokiem, w którym Opole doczekało się elektryfikacji, umożliwiło to zastosowanie do transportu wody znacznie nowocześniejszych i sprawniejszych pomp elektrycznych.
ZAWADA I TRUDNY CZAS POMIĘDZY WOJNAMI
W 1907 r. siecią kanalizacyjną objętych było 94% opolan. Mimo stagnacji jaka nastąpiła w życiu ekonomicznym Opola po wybuchu I wojny światowej, władze miasta nadal kontynuowały rozwój gospodarki komunalnej. Pod koniec wojny produkcja wody wzrosła dwukrotnie w porównaniu z 1913 rokiem. Zadłużenie miasta oraz rosnąca inflacja jaka po wojnie dotknęła również Opole była powodem braku inwestycji i rozwoju branży wodno-kanalizacyjnej.
Dopiero w latach poprzedzających wielki kryzys ekonomiczny udało się sfinalizować kilka inwestycji komunalnych. W 1936 r. zakończono budowę pierwszego etapu ujęcia wody w Zawadzie koło Opola, rozbudowano sieć wodociągową i kanalizacyjną w dzielnicach południowo-wschodniej i zachodniej miasta.
W związku z przygotowaniami wojennymi III Rzeszy wytworzyła się w 1938 r. sprzyjająca koniunktura, która wpłynęła na rozwój produkcji przemysłowej w Opolu, a to wymusiło zwiększenie ilości produkowanej wody. Miasto zaczęło unowocześniać urządzenia wodno-kanalizacyjne oraz podjęto prace nad uzbrojeniem w sieć wodociągową dzielnic Szczepanowice i Półwieś.
GDY NA CAŁYM ŚWIECIE WOJNA…
Wybuch II wojny światowej był powodem zmniejszonego zapotrzebowania na wodę, ewakuacja ludności cywilnej przyczyniła się do tego, że sieci wodno- kanalizacyjne służyły tylko żołnierzom broniącym miasta. Po zakończeniu II wojny światowej i przejęciu miasta Opola przez polską administrację rozpoczęto przygotowania do odbudowy zniszczonej infrastruktury komunalnej. 16 kwietnia 1945 roku do Opola wznowiono dostawę prądu elektrycznego a to pozwoliło na rozpoczęcie prac związanych z ponownym zaopatrzeniem miasta w wodę.
Historyczna wieża ciśnień oraz hala maszyn
Sam zakład wodociągów jako taki nie został zniszczony w czasie działań wojennych, jedynie armatura wodno-kanalizacyjna została zdewastowana przez szabrowników. Ponadto ostra zima 1945 r. przyczyniła się do pęknięć rur i uszkodzeń wielu złączy. 24 kwietnia 1945 r. przystąpiono do pierwszej próby uruchomienia sieci wodociągowej, jednak wypadła ona negatywnie. Po kolejnej, tym razem pozytywnej próbie 7 maja 1945 r. uruchomiono dostawę wody do prawobrzeżnej części Opola.
Przed zakładem wodociągów stało jeszcze wiele zadań by móc przywrócić normalne funkcjonowanie sieci wodociągowej w całym mieście. Zakład zatrudniał wówczas 33 pracowników, którzy sukcesywnie przywracali do eksploatacji kolejne odcinki sieci wodociągowej oraz stacje uzdatniania wody. Stacje uzdatniania wody wraz z ujęciami mieściły się przy ul. Oleskiej. Jedna, o wydajności 4,8 tys. m3/d oraz druga w Zawadzie o wydajności 14 tys. m3/d, trzecie ujęcie przy ul. Duboisa o wydajności do 1,7 tys. m3/d traktowano do 1952 r. jako rezerwowe.
NOWI WŁODARZE, NOWE PORZĄDKI
Pierwszym po wojnie kierownikiem zakładu został inż. Michał Skupiński, pod którego kierunkiem wykonywano w/w prace. W końcu lat czterdziestych Opole liczyło około 50 tys. mieszkańców, jednak do 1950 r. brakowało w budżecie miasta środków na rozwój sieci wodno-kanalizacyjnej.
Mieszkańcom oraz zakładom funkcjonującym na terenie miasta zaczął grozić brak ciągłości dostaw wody. Wobec takiego stanu rzeczy władze zostały zmuszone do podjęcia pilnych działań. W 1950 r. Opole stało się miastem wojewódzkim. Wówczas wygospodarowano środki finansowe na te inwestycje. Aby poprawić jakość wody zamontowano specjalistyczne filtry oczyszczające wodę oraz wykonano kilka nowych studni głębinowych.
Działania inwestycyjne skoncentrowano także na rozbudowie i modernizacji sieci wodociągowej. Powstały wówczas nowe sieci wodociągowe w ul. Głogowskiej, ul. Budowlanych oraz na terenie dzielnicy Szczepanowice. W kolejnych latach budowano sieci w ulicach Częstochowskiej, Nysy łużyckiej, Grunwaldzkiej, Krakowskiej, Armii Czerwonej, Katowickiej. Mimo wszystkich tych przedsięwzięć rozrastające się dynamicznie miasto odczuwało nadal deficyt wody. Zmusiło to służby wodociągowe do badań hydrologicznych, które pozwoliły na dokładne określenie wydajnych obszarów wodonośnych występujących w mieście.
Okres lat 60-tych charakterystyczny też jest jako okres wdrażania innowacji technicznych w ujęciach wody. Na ujęciu w Zawadzie zastąpiono wydobywanie wody systemem lewarowym na system obiegiem wymuszonym, tzw. pompowym. Zwiększone wydobycie wody na tym ujęciu doprowadziło do tego, że pogorszyła się jej jakość, podwyższyła się zawartość żelaza i manganu. To z kolei wymusiło zmianę technologii uzdatniania wody poprzez stosowanie koagulantu i wapnia.
W 1980 r. dokonano także modernizacji stacji ujęć wody przy ul. Oleskiej, oddając do użytku nowoczesną halę filtrów pośpiesznych oraz podziemny zbiornik wody o poj. 3,5 tys m3.
Archiwalny obraz siedziby wodociągów - widok od strony Dworca Wschodniego
Rozbudowa infrastruktury komunalnej charakterystyczna jest również dla lat siedemdziesiątych kiedy to wykonano siec wodociągową do dzielnicy Półwieś, Chabry i Dambonia. W 1970 r. długość sieci wodociągowej w Opolu wynosiła już 168 km a produkcja wody sięgała ok. 8.322 tys. m3.
GROTOWICE – NOWE UJĘCIE WODY TRIASOWEJ
Jednak mimo tak znacznemu wzrostowi produkcji wody miasto nadal odczuwało jej deficyt. Ciągły niedobór wody pitnej zmusił władze lokalne do poszukiwań jej źródeł. Dopiero w 1995 r. oddano do użytku magistralę wodociągową łączącą miasto Opole z wydajnymi źródłami wód triasowych w rejonie Grotowic - Utraty.
W 1995 r. długość sieci wodociągowej w Opolu wynosiła 366 km, obecnie wszystkie dzielnice miasta zaopatrywane są w wodę, a nakłady poniesione na inwestycje w tym zakresie doprowadziły do tego, że miasto Opole ma na wiele lat zabezpieczoną wodę pitną w ilości pozwalającej zabezpieczyć wszystkie potrzeby w tym zakresie.
Po II wojnie światowej dopiero w 1952 r. włączono do eksploatacji przedwojenną oczyszczalnię ścieków przy ul. Bończyka. Zakład wodociągów nie dysponował środkami finansowymi pozwalającymi na rozbudowę sieci kanalizacji sanitarnej. Do polowy lat 60-tych nie podejmowano w tym zakresie jakichkolwiek działań. W momencie powstawania nowych osiedli budowano w latach 70-tych sieci kanalizacyjne, lecz dzielnice już istniejące nadal nie posiadały systemów kanalizacyjnych.
Archiwalne zdjęcie wieży wodociągowej - widok od strony stadionu Odry Opole
Stara oczyszczalnia ścieków nie była w stanie podołać oczyszczaniu co raz to większej ilości ścieków, podjęto decyzję o budowie przy ulicy Wrocławskiej w Opolu nowej, mechaniczno-biologicznej oczyszczalni, której zdolność oczyszczania miała wynosić ok. 40 tys. m3/d. Obiekt ten oddano do użytku w 1976 r. i funkcjonuje on do dziś.
Po 1994 r. przystąpiono w Opolu do intensywnej budowy sieci kanalizacji sanitarnej, prace te trwają obecnie niemal na wszystkich dzielnicach peryferyjnych miasta. Program całkowitego uzbrojenia wszystkich dzielnic miasta w kanalizację sanitarną spowodował konieczność modernizacji istniejącej oczyszczalni ścieków przy ul. Wrocławskiej tak aby jej zdolność produkcyjna w 2015 r. wynosiła ok. 50 tys. m3/d.
Obecnie długość sieci wodociągowej (magistralna i rozdzielcza) wynosi ok. 474 km.